Narodowo, patriotycznie, sekciarsko

Platforma rozpada się mniej więcej raz na kwartał, podobno głównie za sprawą frakcji Gowina. Chociaż być może i inni szatani są tam czynni. A co to, ta frakcja Gowina, zapewne sam jej lider do końca nie wie.

Na razie jednak PO się nie rozpadnie, mimo wysiłków dziennikarzy. Ruch Palikota raczej cienko przędzie od dawna, ale SLD niewiele lepiej i Leszek Miller też nie ma powodu, by chodzić w chwale. PiS – chociaż spisane na straty – jakoś się trzyma i generalnie w polityce jest raczej stabilnie. Tak stabilnie, że aż nudą wieje. Euro nikomu ani specjalnie nie zaszkodziło, ani nie pomogło. Co najwyżej reputację straciło kilka tych osób, które wszędzie wietrzą katastrofę, wedle których miało nie być niczego, a tu nawet lotnisko w Modlinie działa.

Czy jednak u nas można stracić reputację? Raczej nie. Można wszystko powiedzieć bez konsekwencji. No chyba, że jest się Kubą Wojewódzkim, którego ściganie jest, a raczej było (bo jak długo można o jednym czy nawet o dwóch?), w dobrym tonie. Powiedziałabym – nawet patriotycznym obowiązkiem. Zapanowała wręcz poprawność polityczna na ściganie Wojewódzkiego, w której podejrzanie często prym wiedli konkurenci. Bo też sezon ogórkowy był jak się patrzy (wtedy jeszcze PO się nie rozpadała) i nie zanosiło się, że z czegoś kolejną aferę się utka. Utkało się in vitro, ale też przeminie.

Czekając więc, aż w naszej polityce zdarzy się coś istotniejszego, a może rzeczywiście znaczącego, chcę zwrócić uwagę na to, na co ja zwróciłam w ostatnich dniach uwagę. Wydaje mi się to istotniejsze nawet od nagranej rozmowy działaczy PSL, która wygląda mniej więcej tak, jak wyobrażamy sobie rozmowy przynajmniej części zaprawionych w bojach o wpływy i posady ludowych działaczy. Otóż po pierwsze, przeczytałam znakomity wywiad Grzegorza Sroczyńskiego (Gazeta Świąteczna) z panami Sebastianem Cichockim i Łukaszem Rondudą, kuratorami wystawy „Nowa sztuka narodowa”. Po drugie w „Tygodniku Powszechnym”, chyba sprzed dwóch tygodni, przeczytałam artykuł Pawła Śpiewaka „Polska jako sekta”.

Ponieważ ciągle próbujemy opisać te „dwie Polski”, jakie wyłaniają się nam po kolejnych wyborach, to wystawa o nowej sztuce narodowej może być w tym dziele znakomicie pomocna. To ta sztuka patriotyczna, religijna, smoleńska, wyśmiewana przez tak zwany salon i twórców do gruntu nowoczesnych (tak nowoczesnych, że często niestety kompletnie przez publiczność niezrozumianych), to ta sztuka właśnie tak naprawdę kształtuje gusty artystyczne Polaków i zapewne długo jeszcze kształtować będzie. Bo przemawia do najgłębszych emocji. Kuratorzy zgromadzili na wystawie dzieła, jakie stały się w ostatnich miesiącach obiektem zainteresowania, często kpin czy szyderstw, lub wzruszenia ramion – o mój Boże, cóż to za kicz! Są więc ręce Chrystusa ze Świebodzina, obraz Zbigniewa Dowgiałły „Smoleńsk”, pokazujący przerażone wybuchem (bo autor wierzy w wybuch i chce tę wiedzę zakodować w ludzkiej pamięci), lecące wśród ognia postaci. Są projekty smoleńskich pomników, gigantyczny szalik klubowy, który kibice zawiesili właśnie na pomniku Chrystusa ze Świebodzina.

Tak naprawdę jednak najciekawsza jest opowieść kuratorów o tym jak docierali do twórców, nieufnych podejrzewających, że chce się ich wyśmiać, poniżyć.

Po wielu rozmowach godzili się na ekspozycję. Kuratorzy, pytani dlaczego pokazują właśnie tę sztukę narodowego realizmu odpowiadają: Sztukę, którą pokazujemy na wystawie nazwaliśmy narodowym realizmem, nawiązując do realizmu socjalistycznego. Są tu podobieństwa. To sztuka skoncentrowana na maksymalnej skuteczności. Uproszczona. Masowa. Taka, która łatwo dotrze do odbiorców. Lewicowa sztuka zaangażowana została uwięziona w galeriach, a każda próba wyjścia do mas jest krytykowana jako socrealizm. Prawica nie ma takich skrupułów. Nie czują lęku przez obciachem, kiczem, kompromitacją. Kiedy pytaliśmy dlaczego tworzą odpowiadali „z gniewu”, „z potrzeby ducha”. No i takie właśnie są ich dzieła.

Kuratorzy mówią też, dlaczego próbują nawiązać dialog z tym realistycznym nurtem patriotyczno-narodowym: jeśli sztuka narodowo-patriotyczna będzie lepsza, to tylko na tym skorzystamy. Będziemy mieli lepsze pomniki papieskie i lepiej zaprojektowane kościoły. Większość Polaków ma kontakt ze sztuką wyłącznie tam, do galerii nie zagląda. Obrazy i rzeźby znają z pielgrzymek a instalacje artystyczne z grobów Pańskich. Warto zadbać, aby patrzyli na lepsze obiekty.

Kuratorzy opowiadają też o tym, jak inni twórcy reagowali na ich pomysł zorganizowania wystawy: pukali się w głowy albo byli wkurzeni. Bo po co zajmować się sztuką narodowo-patriotyczną. To tylko margines skazany na wymarcie. Wystarczy poczekać aż ciemny lud się ucywilizuje itd.

Mogę cel zorganizowania tej wystawy – właśnie próbę jakiegoś choćby poznania się różnych środowisk, nawet jeśli dyskusja jest niemożliwa – uznać za szlachetny, ale w jego powodzenie niezbyt wierzę. Nie wierzę, że uda się nawiązać dialog między środowiskami mówiącymi zupełnie różnymi językami, odwołującymi się do zupełnie innej estetyki i zupełnie innych emocji. Długo jeszcze jedni będą wystawiać swoje prace, pokazywać swoje filmy w katechetycznych salach, drudzy w galeriach i słuchać pochwał „swoich”, odrzucając każdy krytyczny głos „tych drugich”. Warto wiedzieć, czym ta sztuka narodowa się żywi, ale też trzeba mieć świadomość jej niesłychanie głębokiego zanurzenia w polityce. Od czystej polityki abstrahować się tu nie da. Sztuka nazywana przez kuratorów „lewicową” tak głębokiego podłoża politycznego nie ma. I tak jednoznacznych powiązań z jedną polityczną stroną.

Sami kuratorzy wystawy przyznają przecież, że są dwie sprawy – brzoza i aborcja, o których z twórcami narodowymi rozmawiać nie można. Niezależnie więc od artystycznej wrażliwości, od oceny co jest kiczem, a co nie, sztuka patriotyczna, narodowa należy do zupełnie innego świata i realizuje zupełnie inny cel. I tu przywołam konkluzję artykułu Pawła Śpiewaka „Polska jako sekta”, który jest opisem prawicowej opozycji, jej ideowej podbudowy, analizą argumentacji, jakiej używają jej ideolodzy. Otóż Śpiewak pisze: Polską jako sektą zarządzają ideolodzy tacy jak Andrzej Nowak wespół z Wojciechem Wenclem i Jarosławem Markiem Rymkiewiczem. Ten ostatni nie zna pojęcia wybaczenia, sądzić więc też można, że obca jest mu kategoria skruchy. Może właśnie owa niezdolność do skruchy i krytycznej oceny przeszłości i samych siebie stanowi o swoistości tej formacji. Owa sekta ma przy tym dziwnie jednolite poglądy polityczne. Wierzy w zamach smoleński, ceni Jarosława Kaczyńskiego i nie akceptuje PO. Ta formacja polskiej prawicy ma więc swoich ideologów, poetów, historyków, mitologów, prozaików, publicystów.(?) Tworzy dość głęboki kulturowy obóz, którego wybitną cechą jest uleganie radykalizmowi. Nikt nie neguje potrzeby istnienia dobrej opozycji politycznej. Jednak w tym przypadku mamy do czynienia z czymś więcej: alternatywą kulturową, która kreuje się na Polskę prawdziwą, jedną moralnie i politycznie uprawnioną do bycia całym narodem. Oto na naszych oczach rodzi się nowa religia polityczna zbudowana z mesjanistycznych okruchów, która ma realizować się za pomocą bardzo ziemskich i politycznych narzędzi.

A co to właściwie jest ta Polska jako sekta? Polska – pisze Śpiewak – sprowadzona zostaje do wąskiego, antymodernizacyjnego nurtu. Musi być chrześcijańska, choć to chrześcijaństwo przedstawia się dziwnie zubożone, bo jest głuche na poszukiwania religijne i na wolność myślenia. Ta Polska broni się przed zalewem z Zachodu już nie tandety intelektualnej, ale wszystkich „nowomodnych” idei, od feminizmu począwszy, a na różnych liberalizmach skończywszy. Jest okropna powieść „Dewajtis”, pisarz Dobraczyński , ale nie ma już Szymborskiej. Nie ma Miłosza, Tuwima, Leśmiana.

No i jak tu rozmawiać? Po żadnej ze stron nie widać takiej chęci. Te okopy są już zbyt głębokie. Tu każdy ma swoje Okopy Świętej Trójcy i pewnie nikt nie jest bez winy.